Nên sử dụng biến tần loại nào tốt?

Có nên mua biến tần cũ hay không? Nên sử dụng loại biến tần nào chất lượng tốt, hiệu quả?

Biến tần là thiết bị được cấu tạo từ các linh kiện điện tử và điện tử công suất, dùng để điều khiển truyền động cho các động cơ (điều khiển tốc độ, vị trí, lực căng, ...) và cũng là thiết bị điều khiển quan trọng nhất của các loại máy chế biến, máy sản xuất có sử dụng động cơ trong các nghành công nghiệp và dân dụng. Hiện nay trên thị trường, ngoài các nhà cung cấp biến tần mới chính hãng nổi tiếng như ABB, Mitsubishi, Yaskawa, Shihlin, … thì cũng có không ít biến tần cũ được rao bán và đưa vào sử dụng, chủ yếu là biến tần Nhật đã qua sử dụng (“hàng bãi”, “hàng nghĩa địa”, “hàng secondhand”, đã qua sửa chữa hoặc chưa sửa chữa)

Vậy có nên sử dụng biến tần cũ hay không và làm sao để chọn được loại biến tần nào tốt, chất lượng ổn định, tuổi thọ bền, giá thành hợp lý? Đây là câu hỏi của hầu hết các đơn vị cơ khí chế tạo máy (Original Equipment Manufacturer), các cá nhân sử dụng, doanh nghiệp sản xuất, … khi mà thị trường biến tần quá nhiễu loạn như hiện nay:

- Các thương hiệu biến tần nổi tiếng, chất lượng tốt, và/hoặc xuất xứ EU/G7: các nhãn hiệu này có chất lượng tốt, giá thành cao, chủ yếu sử dụng cho các máy móc quan trọng, yêu cầu độ tin cậy và chính xác cao.

- Thương hiệu Trung Quốc: ngoài một vài loại biến tần Trung Quốc có chất lượng ổn định, thì có rất nhiều thương hiệu Trung Quốc có chất lượng cực kỳ kém, thậm chí thông số trên nhãn mác ghi cao hơn thông số thực tế trong biến tần, hoặc biến tần nhái các thương hiệu nổi tiếng để đánh lừa người sử dụng. Các loại biến tần này chủ yếu đánh vào tâm lý ham giá rẻ của khách hàng.

- Biến tần cũ (đã qua sửa chữa hoặc chưa sửa chữa): chủ yếu là biến tần nhãn hiệu Nhật: Mitsubishi, Yaskawa, Fuji, Toshiba, … với giá thành khá rẻ và chất lượng không đồng đều, được mua bán qua lại trong nước hoặc nhập về từ nước ngoài về theo dạng “hàng bãi”, “hàng xô cân ký”. Hầu hết các nhà cung cấp đều không có chính sách bảo hành cụ thể hoặc không bảo hành đối với các loại biến tần cũ.

Biến tần Nhật cũ

Đây là loại biến tần thường được giới thiệu là sản phẩm chất lượng Nhật Bản và có đầy đủ các tính năng điều khiển giống như biến tần mới. Với tâm lý chuộng hàng Nhật của người Việt thì sản phẩm biến tần Nhật cũ với giá rẻ được người sử dụng quan tâm cũng như các đơn vị cơ khí chế tạo máy (OEM) đưa vào lắp đặt trên máy móc nhằm hạ giá thành sản phẩm, nâng cao lợi nhuận.

Cũng giống như thị trường động cơ điện cũ của Nhật (motor nghĩa địa, motor secondhand), các loại mô tơ cũ (còn nguyên hoặc đã quấn lại) đã được người sử dụng đánh giá rõ độ bền từ trước nay. Trên thực tế thì những mô tơ quá cũ, giá rẻ vẫn có thể hoạt động bình thường (nhưng thường người sử dụng lại không để ý đến hiệu suất của động cơ và độ tiêu hao điện năng vì lõi thép già cỗi, các thông số của cuộn dây không còn chính xác), và khi mô tơ hư hỏng thì luôn luôn sửa chữa được với chi phí có thể chấp nhận (quấn lại cuộn dây, thay bạc đạn, …). Trong khi đó, biến tần là thiết bị điện tử thì câu chuyện mua và sử dụng biến tần Nhật cũ lại là vấn đề khác hoàn toàn.

Vậy vấn đề thực sự về biến tần cũ này như thế nào:

Ưu điểm:

- Giá thành rẻ: Giá thành của một biến tần Nhật cũ chỉ bằng 50% thậm chí 30% giá thành biến tần mới (có chất lượng tương đương). Người sử dụng sẽ tốn ít chi phí đầu tư cũng như các đơn vị cơ khí chế tạo máy (OEM) hạ được giá thành máy móc khi sử dụng biến tần Nhật cũ, như vậy dễ thấy có thể kiếm thêm được lợi nhuận trước mắt.

-Thương hiệu nổi tiếng xuất xứ Nhật Bản: thông thường các biến tần Nhật cũ chủ yếu là các thương hiệu Yaskawa, Mitsubishi, Fuji, Hitachi, Toshiba, Panasonic, …

Nhược điểm:

- Dễ hư hỏng bất cứ lúc nào: Những biến tần Nhật cũ khi nhập về Việt Nam thường đã được sử dụng trong thời gian lâu (có thể từ 5-10 năm), do đó chất lượng linh kiện cũng đã giảm rất nhiều (cũng có trường hợp biến tần Nhật cũ có chất lượng còn tốt, nhưng rất ít). Do đã được sử dụng trong thời gian rất lâu trước khi nhập về Việt Nam (có thể gần hết hoặc đã hết thời hạn sử dụng trung bình theo thiết kế của nhà sản xuất), vì vậy khi mua biến tần Nhật cũ, người sử dụng sẽ phải đối mặt với nguy cơ biến tần hư hỏng bất cứ lúc nào với tỉ lệ rất cao mà lại hoàn toàn không có chế độ bảo hành nào cụ thể (hoặc có bảo hành với thời gian rất ngắn và không rõ ràng: bao thử chạy tại chỗ, bảo hành 1 tuần, bảo hành 1 tháng, …). Chưa kể đến vấn đề vì được nhập về theo dạng hàng bãi (có thể hiểu như rác thải điện tử đối với các nước tiên tiến), thì điều kiện bảo quản, vận chuyển hoàn toàn không đảm bảo, biến tần cũ thường được đổ thành đống và bán theo dạng cân ký. Đối với vấn đề bảo quản chất lượng thiết bị điện tử thì điều này cực kỳ tối kỵ.

- Khó sửa chữa và ít linh kiện thay thế: Do các biến tần Nhật cũ được sản xuất và sử dụng từ nhiều năm trước, nên có thể nhà sản xuất gần như đã ngừng sản xuất cũng như hỗ trợ linh kiện thay thế. Hoặc khi khách hàng sử dụng các biến tần Nhật cũ nhãn hiệu lạ (hàng hiếm không được sử dụng phổ biến tại thị trường Việt Nam), thì vấn đề tìm linh kiện thay thế sửa chữa là điều gần như không thể. Do đó, các biến tần Nhật cũ khi hư hỏng thì thường rất khó sửa chữa và khó tìm ra linh kiện chính hãng để thay thế, hoặc nếu sửa được thì chi phí sửa chữa cũng khá cao. Như vậy, hầu hết khách hàng sẽ phải mua sản phẩm gần như chỉ sử dụng 1 lần, chấp nhận vứt bỏ đi khi có sự cố, hỏng hóc.

- Hoạt động không ổn định: Đặc thù nguồn điện sử dụng tại Nhật khác với Việt Nam (nguồn điện ở Nhật là 110/220V, trong khi tại Việt Nam là 220/380V), nên khi muốn sử dụng biến tần Nhật cũ tại Việt Nam, thì cần phải “chế biến” đấu nối lại, hoặc sử dụng các bộ nguồn riêng, do đó biến tần sẽ hoạt động thiếu tính ổn định. Hơn nữa, khi biến tần đã được sử dụng qua trong thời gian dài thì linh kiện sẽ già cỗi, thông số kỹ thuật của linh kiện sẽ không còn chính xác như ban đầu, thì vấn đề chập chờn xảy ra khi đang hoạt động là điều dễ hiểu. Người sử dụng sẽ rất dễ gặp phải trường hợp biến tần cũ báo lỗi, chập chờn ngay khi đang sử dụng bình thường, khi mang đi kiểm tra sửa chữa thì không phát hiện hư hỏng, rồi biến tần lại tự hoạt động tốt trở lại vào 1 ngày đẹp trời nào đó.

- Dễ mua phải biến tần cũ đã qua sửa chữa: Không có gì đảm bảo và ngay cả người bán cũng không chắc chắn biến tần Nhật cũ khi bán cho khách hàng còn “nguyên zin”, chưa từng được sửa chữa hay không. Bằng quan sát bên ngoài, thậm chí khi tháo ra để kiểm tra thì khách hàng cũng rất khó nhận định được biến tần đó đã qua sửa chữa hay chưa (chỉ thợ sửa chữa biến tần chuyên nghiệp lâu năm mới có thể trả lời đúng vấn đề này).

Kết luận:

Qua các nhận xét trên thì khách hàng có thể dễ dàng đưa ra được quyết định nên mua biến tần Nhật cũ hay không? Người sử dụng có thể giảm được chi phí đầu tư ban đầu, hoặc các nhà cơ khí chế tạo máy (OEM) có thể giảm giá thành máy móc từ việc sử dụng biến tần cũ. Tuy nhiên, khi biến tần cũ chập chờn hoạt động không ổn định, khi biến tần cũ hư hỏng mà không thể sửa chữa (hoặc chi phí sửa chữa cao), thì lúc đó máy sản xuất phải ngừng, sản lượng sản phẩm bị giảm hoặc uy tín thương hiệu máy móc của nhà chế tạo máy bị ảnh hưởng, thì đó mới là những thiệt hại lớn và ảnh hưởng về lâu dài trong hoạt động sản xuất kinh doanh của khách hàng.

Chính vì vậy, với nhận định khách quan thì việc mua biến tần mới, có chế độ bảo hành rõ ràng là điều nên làm. Tất nhiên, ngoài vấn đề về giá thành cạnh tranh thì khách hàng nên chọn những thương hiệu uy tín, sản phẩm chất lượng tốt, để đảm bảo được chi phí đầu tư của mình là hiệu quả; và việc chọn đơn vị cung cấp có uy tín về dịch vụ bảo hành bảo trì sau bán hàng như: bảo hành nhanh chóng, thay thế linh kiện chính hãng, … là điều rất quan trọng.

Bài toán tối ưu hiệu quả kinh tế và kỹ thuật về việc đầu tư chi phí ban đầu thấp hơn chút ít (mua biến tần cũ hoặc biến tần mới giá rẻ có chất lượng kém), so sánh với thiệt hại về lâu dài do chất lượng tồi của biến tần gây ra trong kinh doanh sản xuất là vấn đề rất quan trọng cần phải quan tâm khi khách hàng có nhu cầu mua biến tần.